Wybrane zagadnienia rozwoju osobowości
6 listopada 2020 Dodaj komentarz
Ćwiczenia 14. – Wybrane zagadnienia rozwoju osobowości
Schaffer, H. R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo UJ, r.4 (s.169-187)
Pojęcie „ja”, pojecie drugiej osoby
Tworzenie pojęć społecznych:
- pomaga dzieciom w zrozumieniu ich doświadczeń w sytuacjach interpersonalnych
- do tego celu muszą być stworzone pojęcia: siebie samych, osób, z którymi wchodzą w interakcje, oraz relacji interpersonalnych, które w ten sposób powstają
- koncepcja wewnętrznych modeli operacyjnych (Bowlby)- modele powstają dzięki doświadczaniu przez dziecko przywiązania, dotyczą jego samego i osób znaczących, regulują zachowania interpersonalne; przejawiają się już na początku 2 r.ż.
- rozwój pojęcia „ja” i innych pojęć społecznych polega na przechodzeniu przez kolejne stadia (coraz wyższy poziom pojęciowej złożoności, następują w określonym porządku)
„JA”
- pojecie najbardziej podstawowe
- punkt odniesienia, który pośredniczy w nabywaniu doświadczenia społecznego i kieruje zachowaniem wobec innych ludzi
- determinuje sposób, w jaki konstruujemy rzeczywistość
- najbardziej prywatny aspekt osobowości
- podstawowe rozróżnienie William James (1892)
- „ja podmiotowe”- ja jako podmiot poznający, który organizuje i interpretuje doświadczenie w sposób całkowicie subiektywny; trwałe w czasie, umożliwia odróżnienie się od innych, zapewnia nam szczególne poczucie własnej tożsamości
- „ ja przedmiotowe”- ja jako przedmiot poznania, przedmiot naszej percepcji, kiedy zastanawiamy się nad sobą; obejmuje rezultaty naszych wysiłków zmierzających do uświadomienia sobie swojego istnienia, kategorie opisujące samych siebie- wiek, płeć, kolor skóry, charakterystyki psychologiczne, posiadane przedmioty itd.
Samoświadomość: narodziny „Ja”
- twierdzi się, że niemowlęta w pierwszych miesiącach nie dysponują żadnym poczuciem „ja”, poczucie takie może powstać jedynie w drodze doświadczenia (Mead, 1934)
- opierając się na rozróżnieniu Jamesa, Lewis wyróżnia 2 aspekty „ja”:
- egzystencjalny- pojawia się wcześniej, oznacza poczucie odrębności od reszty świata (ujawnia się przed ukończeniem 3. mc. życia) oraz poczucie trwania w czasie (ok. 9.mc.), zdolność do wzrokowego rozpoznania siebie, np. rozpoznanie siebie w lustrze (2. r.ż.)
- kategorialny- zdolność dziecka do określenia siebie w kategoriach, takich jak płeć wiek, czy wzrost
W jaki sposób dzieci rozpoznają same siebie?- wzrokowe rozpoznanie siebie
2 rodzaje wskazówek:
- równoczesność ruchów– odbicie w lustrze porusza się wraz z ruchami dziecka ( na tej podstawie zostaje ono uznane za zależne od nich)
- cechy wyglądu– tj. stałych własności fizycznych odbicia (cechy twarzy czy sylwetki, które dziecko może skojarzyć ze sobą.
Rozpoznanie siebie nie pojawia się nagle, nie stanowi jednolitej zdolności, rozwija się stopniowo w ciągu pierwszych 2 lat życia. Przejawy rozpoznawania siebie widoczne są od 9. mc. życia
Stadia rozwoju samoświadomości w pierwszych 2 latach życia
Wiek
(w miesiącach) |
Wskaźniki behawioralne |
0-3 | Dziecko interesuje się obiektami społecznymi, ale nie jest jeszcze zdolne do różnicowania siebie od innych |
3-8 | Pierwsze przejawy rozpoznawania własnej osoby w oparciu o wskaźniki równoczesności ruchów, ale rozpoznanie to jest jeszcze niepewne i zawodne |
8-12 | Uzyskanie poczucia stałości własnej osoby, rozpoznawanie siebie w oparciu o wskaźniki równoczesności, początki rozpoznawania siebie na podstawie cech zewnętrznych |
12-24 | Utrwalenie się podstawowych kategorii związanych z „ja” (wiek, płeć itp.), rozpoznanie na podstawie cech zewnętrznych bez korzystania ze wskazówek równoczesności |
- innym źródłem dowodów na istnienie samoświadomości jest mowa dziecka:
- od 2 r.ż. używa zaimków osobowych takich jak „ja” i „mnie”, potrafią używać swojego imienia i reagować na nie
- słowa „ja” i „ty” są używane poprawnie od samego początku
- trzecim źródłem informacji na temat wczesnych przejawów „ja” jest stopień zróżnicowania zachowania dzieci, w zależności od tego na ile sytuacja czy stwierdzenie dotyczy „ja”
- przykładowo, czy w sytuacji, kiedy dziecko jest chwalone, gdy osiągnie sukces, można rozpoznać oznaki reakcji emocjonalnej tego dziecka takie jak np. duma
Wszystkie wymienione wskaźniki dowodzą, że drugi rok życia jest czasem, w którym system „ja” pojawia się po raz pierwszy i następnie gwałtownie się rozwija (Kagan), stopniowo przejmując władze nad zachowaniem.
Pojęcie „ja”: jak dzieci postrzegają siebie
- do pewnego stopnia jest to odbicie tego jak postrzegają nas inni- „ja odzwierciedlone” (Cooley), jednak w większej części obraz samych siebie jest naszą własna konstrukcją (wyznaczona przez nasze upodobania , wartości)
- wynikiem konstruowania obrazu „ja” jest pojęcie „ja” –odnosi się do poznawczych aspektów „ja” i oznacza subiektywną wiedzę, jaką ludzie mają o sobie jako o istotach biologicznych i psychicznych- odpowiedź na pytanie „Kim jestem?”
- nie jest statyczne, zmienia się na skutek ciągle trwającego procesu samoobserwacji
- podlega wpływom doświadczenia (szczególnie sukcesu i porażki)
Rozwój pojęcia „ja” w okresie dzieciństwa w odniesieniu do kilku wymiarów rozwoju
Od | Do | Opis zmian |
1. Proste | Zróżnicowane | Młodsze dzieci tworzą ogólne pojęcia; starsze dzieci wprowadzają bardziej szczegółowe rozróżnienia i uwzględniają kontekst |
2. Niespójne | Spójne | Samoocena młodszych dzieci częściej ulega zmianie; starsze dzieci zdają sobie sprawę ze stałości pojęcia „ja” |
3.Konkretne | Abstrakcyjne | Młodsze dzieci koncentrują się na zewnętrznych, widocznych aspektach wyglądu fizycznego; starsze dzieci skupiają się na wewnętrznych, niewidocznych aspektach psychicznych |
4. Absolutne | Względne | Młodsze dzieci skupiają się na samych sobie, bez porównywania się z innymi; starsze dzieci opisują siebie przez porównanie z innymi |
5. „Ja publiczne” | „Ja prywatne” | Młodsze dzieci nie rozróżniają osobistych odczuć i przejawianego zachowania; starsze dzieci uznają „ja prywatne” za „prawdziwe ja” |
W nowszych badaniach:
- Damon i Hart – 4 kategorie cech do samoopisu: fizyczne, dotyczące aktywności, społeczne i psychologiczne; fizyczne i psychologiczne odnoszą się do kategorii określanych wcześniej jako konkretne i abstrakcyjne
- w przypadku małych dzieci dominują opisy dot. aktywności (np. Pomagam swojej mamie)
- terminy, które dotyczą cech społecznych, określają dziecko przez odwołanie się do relacji z rodziną i rówieśnikami (np. Jestem znany wśród innych dzieci)
- względna ważność 4 kategorii cech zmienia się z wiekiem:
- fizyczne charakterystyki gwałtownie tracą na znaczeniu w późnym dzieciństwie
- aż do okresu wczesnej adolescencji największa wartość dla dzieci mają charakterystyki społeczne
- od połowy okresu adolescencji zwiększa się zainteresowanie charakterystykami psychicznymi
- Wellman i Gelman- rozróżnienie pomiędzy dwoma rodzajami konstruktów: stanami wewnętrznymi- chwilowe i cechują wszystkich ludzi np. „chce mi się pić”(wiedza o stanach istnieje już u trzylatków) a dyspozycjami-trwałe charakterystyki, takie jak agresywność czy inteligencja (odkrywamy dopiero u siedmiolatków)
Przykład: Okres pokwitania i jego wpływ na rozwój „ja”
- u chłopców skutki dojrzewania wyraźniejsze niż u dziewczyn
- chłopcy, którzy dojrzewają wcześniej: zyskują przewagę u kolegów, są uważani za bardziej odpowiedzialnych, częściej przyjmują rolę przywódcy, zdobywają uznanie rówieśników z powodu wcześniejszych doświadczeń heteroseksualnych
- różnice w osobowości utrzymują się także w dorosłości
Poczucie własnej wartości- jak dzieci oceniają same siebie
- Harter- wyróżnia 5 obszarów samooceny: umiejętności szkolne, umiejętności sportowe, akceptację społeczną, wygląd zewnętrzny oraz dobre/złe postępowanie; wyniki badań sugerują że znając samoocenę dziecka w jednym z obszarów, niekoniecznie możemy powiedzieć cokolwiek o samoocenie dotyczącej innej dziedziny, ogólne poczucie własnej wartości, w przeciwieństwie do charakterystycznego dla dziedziny, nie występuje przed siódmym-ósmym rokiem życia
- Erikson kryzys tożsamości-młodzi adolescenci doświadczają kryzysu kiedy tracą pewność co do swojego obecnego albo przyszłego statusu i w konsekwencji starają się przewartościować swoją własna tożsamość osobową oraz stawiane sobie cele
- Coopersmith- w badaniach odkrył, że chłopcy z wysokim poczuciem własnej wartości mieli rodziców bardzo akceptujących swoje dzieci, przy czym rodzice ci wyznaczali jasne granice zachowania chłopców i przestrzegali tych zasad, a jednocześnie- nie łamiąc ich- dawali swoim dzieciom szeroki zakres swobody; rodzice takich chłopców sami mieli zazwyczaj wysokie poczucie własnej wartości; chłopcy z niskim poczuciem wartości-rodzice autokratyczni albo nadmiernie pobłażliwi
- szczególnie ważną rolę w poczuciu własnej wartości odgrywają źródła wsparcia społecznego- np. koledzy ze szkoły a także czynniki genetyczne;
„Ja emocjonalne”
- pojęciu ja towarzysza silne pozytywne i negatywne emocje
- Lewis: emocje takie pojawiają się wtedy kiedy ja poddaje ocenie siebie; 2 zdolności poznawcze, będące wstępnymi warunkami pojawienia się dumy i wstydu:
1) obiektywna samoświadomość– niektóre pierwotne emocje, takie jak lęk, czy gniew nie wymagają świadomości siebie, dlatego pojawiają się wcześnie w niemowlęctwie; emocje wyższego rzędu takie jak: poczucie winy i zakłopotanie wymagają samoświadomości i nie pojawią się zanim nie ukształtuje się obiektywne odniesienie do „ja”(2 r.ż.)
2) zdolność do rozpoznawania i stosowania wzorców zachowania- jak twierdzi Kagan występuje po raz pierwszy w 2 r.ż.: w mowie dziecka występują wtedy takie słowa jak „nie udało się”, „brzydki”
- nie można zatem oczekiwać wystąpienia emocji, odnoszących się do „ja”, przed końcem 2 r.ż.
- Stipek, Recchia i McClintic– twierdzą, że w procesie rozwoju oceny samego siebie można wyróżnić 3 stadia:
- Gdy dziecko dąży do określonego celu– np. chce ułożyć układankę, poniżej 2 r.ż. cieszy się, że osiągnie cel, ale tylko w niewielkim stopniu zwraca uwagę na reakcję dorosłego na to, że cos mu się udało
- Przejawia potrzebę uznania ze strony dorosłych- po 2 r.ż., zwracają matce uwagę na swoje „dzieło” lub po prostu spoglądają na nią natychmiast po wykonaniu zadania
- Stają się stopniowo coraz bardziej autonomiczne- pod koniec wieku przedszkolnego: ich samoocena nie jest całkowicie zależna od reakcji dorosłych, poczucie sukcesu i porażki zależy od własnych standardów dziecka